Laterna Magica eftir Ingmar Bergman

Það er náttúrlega dálítið gamalmennalegt svona að leggjast yfir ævisögu Ingmars Bergmans þegar ýmislegt annað töluvert meira hipp stendur til boða í flokknum: „Ævisögur frægra Svía“. Sögur um feril ABBA eða Europe hefðu alla vega verið nær í tíma eða hin æsilega saga hinnar stórkostlegu hljómsveitar (NOT!) Ace of Base. En svona er þetta bara og svona er ég bara.

Ingmar Bergmann hefur sem sagt haft ofan af fyrir mér undanfarnar vikurnar með því að rekja ævi sína í bókinni Laterna Magica sem að mig minnir að hafi heitið Töfralampinn í íslenskri þýðingu sem kom út fyrir tæpum tuttugu árum síðan. Þetta er sem betur fer ekki sjálfsævisaga í hinum skelfilega hetjukennda stíl sem sjálfsævisögur detta stundum ofan í þar sem höfundurinn meikar ekki að segja frá öllu því ljóta og lúðalega sem hann hefur gert um dagana.

Þvert á móti á hún svo sannarlega við um þessa bók, klisja útgefandans, um að í þessari bók „dragi hann sko ekkert undan“. Líf hans kemur manni mestan part fyrir sjónir sem ömurlegt. Einkalíf hans er ávallt í rúst, hann er varla búinn að giftast einni konu og eignast með henni tvö, þrjú börn áður en hann leitar á náðir einhverrar annarrar og eignast með henni álíka skara. Og engum þeirra sinnir hann hið minnsta - egósentríski listamaðurinn hefur ekki tíma fyrir slíkt! Ég held að ég hafi talið það saman að um 32 ára aldur hafi hann átt sex börn með fjórum konum og byrjaður með þeirri fimmtu. Um það leyti hætti ég að telja en að vísu virðist hann um það leyti hafa uppgötvað að til væri eitthvað sem héti smokkur því að barneignum fækkar nokkuð eftir þetta.

Hann velur að lokum þá klassísku og árangursríku lausn hins norræna karlmanns að besta lausnin við tilfinningaflækjum, vanlíðan og vandræðum sé að loka allt saman rækilega inni og læsa vel og kirfilega á eftir. Hann velur meðvitað að bæla allt saman niður með því að vinna bara og vinna frá því að hann vaknar á morgnana þangað til hann sofnar seint á kvöldin til að þurfa ekki að horfast í augu við heimili sitt eða einkalíf nema rétt yfir blánóttina.

Bergman er vissulega þekktastur alþjóðlega fyrir kvikmyndir sínar en af bókinni að dæma virðist hann hafa varið nokkuð meiri tíma í leikhúsinu við leikstjórn, þá ekki síst á Dramaten hér í Stokkhólmi. Hann eyðir töluverðu púðri í að ræða uppfærslur sínar frá ýmsum tímum og er ýmist sáttur við þær eða ósáttur. Oftar ósáttur þó. Miklu oftar raunar. Sama gildir um myndirnar hans, þar sér hann alltaf eitthvað sem eftir á hefði mátt betur fara og hvaða myndir hann hefði fremur átt að sleppa að gera.

Þrátt fyrir að Bergman dragi upp mynd af sjálfum sér sem fremur ósympatískum og sérlunda manni þá fer maður samt sem áður fljótlega að sympatísera með honum, af einhverjum undarlegum orsökum. Kannski einmitt vegna þess að dregur ekkert undan, er með nagandi samviskubit yfir ýmsu og hefur ávallt miklar efasemdir um eigið ágæti og innræti. Frásögnin er því fremur lítillát og einlæg, hvorki uppfull af hroka og stærilátum né hinum gjörsamlega óþolandi séríslenska eiginleika kaldhæðnu uppgerðarhógværðarinnar (Davíð Oddsson, Halldór Laxness ...já og fleiri).

Ég gæti slegið um mig með því að segja að framvindan minni um margt á klippistíl kvikmyndanna (ef ég hefði ekki lesið það aftan á kápunni á bókinni). Það er kannski eitthvað til í því. Frásögnin er vissulega í minningabrotastíl þar sem hoppað er fram og til baka frá einni senu til annarrar, jafnvel með áratugamillibili. Maður sér þetta vissulega stundum fyrir sér myndrænt og stundum gengur þetta jafnvel frábærlega upp. Dæmi er falleg sena í lok bókarinnar þegar hann lýsir banalegu föður síns og klippir inn í frásögnina hér og þar æskuminningu af þeim feðgunum í litlu ferðalagi um sumar í sænskri sveit þar sem skyndilega skellur á þrumuveður og þeir skýla sér undir stóru eikartré og hinn annars fjarlægi og strangi faðir sýnir syni sínum á sér sjaldsæðar hliðar blíðu og nærgætni.

En ævisaga Ingmars Bergmans er annars listaverk út af fyrir sig og ætti að höfða til allra sem kunna að meta vel skrifaðar og trúverðugar sjálfsævigsögur, alveg óháð því hvort fólk er mikið fyrir kvikmyndir Ingmars Bergmans eða ekki.

Og þá er það bara Saga Ace of Base næst. Ætli hún sé til? Nja, andskotinn - vonandi ekki.